Dhaka,તા.૨૯

૨૨ જૂન, ૨૦૨૪ ના રોજ નવી દિલ્હીની તેમની મુલાકાત દરમિયાન, ભૂતપૂર્વ વડા પ્રધાન શેખ હસીનાએ, વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી સાથેની દ્વિપક્ષીય બેઠકમાં, તિસ્તા નદીના જળ વ્યવસ્થાપનનું કામ ભારતને સોંપવાનું વચન આપ્યું હતું. બંને નેતાઓ વચ્ચે સંમતિ સધાઈ હતી કે ટૂંક સમયમાં જ એક ભારતીય ટીમ ઢાકાની મુલાકાત લેશે જે તિસ્તા જળ વ્યવસ્થાપન માટે ભાવિ યોજનાની રૂપરેખા તૈયાર કરશે.

હવે બાંગ્લાદેશની વચગાળાની સરકારના વડા પ્રોફેસર મોહમ્મદ યુનુસે ભારત માટે આ અત્યંત સંવેદનશીલ નદી પ્રોજેક્ટનું કામ ચીનની કંપનીઓને આપવાનું વચન આપ્યું છે. યુનુસે ચીનના રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિંગ સાથે મુલાકાત કરી હતી. આમાં નવ કરાર પર હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા હતા. કેટલાક કરારો ભારતના હિતોને પ્રભાવિત કરવાની ક્ષમતા ધરાવે છે.

યુનુસે માત્ર તિસ્તા જળ વ્યવસ્થાપન જ નહીં પરંતુ મોંગલા બંદરના વિકાસ માટે ભૂતપૂર્વ અવામી લીગ સરકારના કાર્યકાળ દરમિયાન ભારત સાથે કરાયેલ કરારને પણ રદ કરવાનો ઈરાદો દર્શાવ્યો છે.યુનુસ અને જિનપિંગ વચ્ચેની બેઠક બાદ જારી કરાયેલા સંયુક્ત નિવેદનમાં બાંગ્લાદેશે ચીનના મોંગલા પોર્ટને આધુનિક બનાવવા અને વિકસાવવા માટે આવકાર આપ્યો હતો. આના પર ચીનની નજર લાંબા સમયથી હતી. ચીનના ભારે દબાણને અવગણીને હસીના સરકારે જુલાઈ ૨૦૨૪માં ભારતને તેમાં ટર્મિનલ વિકસાવવાનો અધિકાર આપ્યો હતો.

બાંગ્લાદેશથી ઘણા બીમાર લોકો સારવાર માટે ભારત આવે છે. ગયા વર્ષે પીએમ મોદીએ બાંગ્લાદેશી નાગરિકોને સારવાર માટે સરળ વીઝા આપવાની અને સરહદ પર જ વિશેષ મેડિકલ સેન્ટર બનાવવાની વાત કરી હતી. ભારતના આ આકર્ષણનો સામનો કરવા માટે ચીને તેના યુનાન પ્રાંતમાં બાંગ્લાદેશી નાગરિકોને મેડિકલ સુવિધા આપવાની વાત કરી છે.યુનુસ સરકારે તેનું સ્વાગત કર્યું છે, પરંતુ જે એમઓયુ ભારતને સૌથી વધુ ડંખશે તે ચીનને તિસ્તા નદીના જળ વ્યવસ્થાપન માટે કોન્ટ્રાક્ટ મેળવવા અંગેનો હશે. તિસ્તા નદી ભારતીય રાજ્યો સિક્કિમ અને બંગાળ થઈને બાંગ્લાદેશમાં પ્રવેશે છે.

હસીના સરકારે ત્રણ વર્ષ પહેલા તેને સાફ કરીને તેના જૂના સ્વરૂપમાં લાવવાની યોજના બનાવી હતી. તેની કિંમત અંદાજે એક અબજ ડોલર (વર્તમાન ભાવે રૂ. ૮૩૦૦ કરોડ) થવાની શક્યતા છે. ચીને આ પ્રોજેક્ટ પોતાના ખર્ચે પૂરો કરવાનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો હતો.ચીનને આ કામનો કોન્ટ્રાક્ટ મળ્યો એટલે આ નદીની તમામ વિગતો (જેમ કે પાણીનો પ્રવાહ, પાણીનો વિસ્તાર, ખનિજ ક્ષારની વિગતો વગેરે) તેની પાસે ગઈ હશે. ચીન સાથેના સંબંધોની સંવેદનશીલતા અને તિસ્તા નદીના મહત્વને ધ્યાનમાં રાખીને ભારત આ ઈચ્છતું ન હતું. જુન ૨૦૨૪માં ભારતને કોન્ટ્રાક્ટ આપવાનું વચન આપ્યા બાદ હસીનાએ જુલાઈ ૨૦૨૪માં બેઈજિંગની મુલાકાત લીધી હતી. ચીનની સરકારે તેના પર બહુ ધ્યાન આપ્યું ન હતું. હસીનાએ નિર્ધારિત સમય પહેલા ઢાકા પરત ફરવું પડ્યું હતું. માત્ર એક મહિના પછી તેને ઉથલાવી દેવામાં આવ્યો.

અનુસાર, ચીનના રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિંગે કહ્યું કે ચીન બાંગ્લાદેશમાં સ્પેશિયલ ચીની ઈન્ડસ્ટ્રીયલ ઈકોનોમિક ઝોન અને ઈન્ડસ્ટ્રીયલ પાર્ક બનાવવામાં મદદ કરશે. ચીનના રાષ્ટ્રપતિએ ચીનમાં વધુ બાંગ્લાદેશી ઉત્પાદનોના આગમન અને મલ્ટી-બિલિયન ડૉલરના બેલ્ટ એન્ડ રોડ ઇનિશિયેટિવ પ્રોજેક્ટ્‌સ તેમજ ડિજિટલ અને મેરીટાઇમ અર્થતંત્રમાં સહયોગનું પણ સ્વાગત કર્યું,