શું તમે જાણો છો કે માનવ શરીરની સૌથી મજબૂત રચના કઈ છે? સામાન્ય રીતે, લોકો હાડકા કહેશે, પરંતુ, સાચો જવાબ દાંત-દંતવલ્ક છે. હા, દંતવલ્ક એ માનવ શરીરમાંથી સૌથી મજબૂત માળખું છે! હવે, તેને સ્વચ્છ અને સુરક્ષિત રાખવાની જવાબદારી આપણી બને છે, આજે, આ લેખમાં આપણે જાણીશું કે આપણા દાંતને કેવી રીતે સાફ રાખવા. આપણે આપણા દાંત અને જીભને સ્વચ્છ રાખવાની વિવિધ પદ્ધતિઓ વિશે પણ વાત કરીશું અને બજારમાં ઉપલબ્ધ વિવિધ મૌખિક સ્વચ્છતા સહાયકો વિશે પણ ચર્ચા કરીશું.
લોકો ઘણા કારણોસર તેમના દાંત સાફ કરે છેઃ મૌખિક સુખાકારી, તાજગી અને આત્મવિશ્વાસ અનુભવવા, સરસ સ્મિત અને તાજા શ્વાસની ધારણા માટે પણ. તંદુરસ્ત સ્મિત કોસ્મેટિક કરતા વધુ છે. મૌખિક સ્વચ્છતા એ મૌખિક સ્વાસ્થ્યની જાળવણી માટે પાયાનો પથ્થર છે કારણ કે તે માઈક્રોબાયલ પ્લેકને દૂર કરે છે, તેને દાંત અને પેઢા પર એકઠા થતા અટકાવે છે.
દાંતની વ્યવસ્થિત સફાઈ ન થતી હોય તો દાંતની ઉપર એક સફેદ પીળાશ પડતુ પડ જામે છે. જેને પ્લાક કહે છે. જેનો બેક્ટેરિયાના સમૂહો ઘર તરીકે ઉપયોગ કરે છે. આ પ્લાક બ્રશ વડે બરાબર સાફ થઈ શકે છે. પરંતુ, નિયમિત બ્રશ વડે દૂર ન થાય તો તેમાં ક્ષારનો સંગ્રહ થઈ મજબૂત છારી (કેલ્કયુલસ/ટાર્ટંર) બને છે. એક વખત છારી બની ગયા પછી તે બ્રશ વડે દૂર થઈ શકતી નથી. એ મજબૂત રીતે દાંત સાથે ચોંટેલી હોય છે. આ છારી મોટેભાગે દાંત અને પેઢા જ્યા ભેગા થતા હોય તે ખાંચ પાસે જમા થાય છે.
ટૂથ-બ્રશઃ- ટૂથબ્રશ એ સૌથી વધુ ઉપયોગમાં લેવાતી મૌખિક-સ્વચ્છતા સહાયક છે. બજારમાં વિવિધ ટૂથબ્રશ ઉપલબ્ધ છે.
દરરોજ દાંતની, સાચી પઘ્ધતિથી બ્રશ વડે સફાઈ કરવી જોઈએ.
દાંત સાફ કરતી વખતે બ્રશિંગનો ક્રમઃ
ઉદાહરણ તરીકે બ્રથ કરો નીચેના ડાબા જડબાની અંદર (૧૫ સેકન્ડ) અને પછી અંદર જમણી બાજુ (૧૫ સેકન્ડ), પછી ડાબી બાજુ બ્રશ કરો બહાર (૧૫ સેકન્ડ), પછી જમણી બાજુએ બહાર (૧૫ સેકન્ડ), એ જ ક્રમનું પુનરાવર્તન કરો ઉપલા જડબામાં છેલ્લે ચાવવાની સપાટીઓને બ્રશ કરો. આ ક્રમનો જ ઉપયોગ નિયમિત કરતા રહો. દરરોજ દાંતની, સાચી પઘ્ધતિથી બ્રશ વડે સફાઈ કરવી જોઈએ. એક સાથે બેથી વધુ દાંત બ્રશ ન કરો. હંમેશા પાછળથી શરૂ કરો અને ધીમે ધીમે આગળ કામ કરો. દરરોજ ઓછામાં ઓછા ૨-૩ મિનિટ માટે તમારા દાંત સાફ કરો. દિવસમાં બે વાર તમારા દાંત સાફ કરો. ભોજન પછી ખાસ દાંત સાફ કરો. રાત્રે બ્રશ કર્યા પછી કંઈપણ ખાવું કે પીવું નહી.
ટૂથબ્રશ સંબંધિત કેટલીક મહત્વપૂર્ણ સૂચનાઓઃ
મઘ્યમથી નરમ બ્રિસ્ટલ-ટૂથબ્રશ પસંદ કરો.
બ્રશને દરેક દાંત ઉપર અને તેની આસપાસ ૩ થી ૫ સેકન્ડ માટે ધીમે ધીમે ખસેડવું જોઈએ, ખાતરી કરો કે પીંછીઓ દાંત વચ્ચેની ચીરો સાફ કરે છે – આ દરમિયાન મોં લગભગ બંધ રાખો.
ડાબેથી જમણે ખસેડતી વખતે, બ્રશ એક સમયે એક જ દાંત પર રહે છે.
બ્રશ દરેક દાંત પર લગભગ ૫ સેકન્ડ સુધી રહે છે.
ઈલેક્ટ્રિક ટૂથબ્રશને જાતે જ કામ કરવા દો. તેમાં સખત દબાવવું અથવા બ્રશિંગ હલનચલન કરવી જરૂરી નથી.
દાંતની અતિસંવેદનશીલતા અને કાર્ડિયાક પેસમેકર ધરાવતી વ્યક્તિઓમાં પાવર્ડ ટૂથબ્રશનો ઉપયોગ બિનસલાહભર્યો છે.
હવે આપણે વાત કરીશું બે દાંત વચ્ચેની જગ્યાની સફાઈ કરવા વિશે. ડેન્ટલ ક્લિનિકની મુલાકાત લેતા દર્દીઓમાં ફૂડ લોજમેન્ટ એ સૌથી સામાન્ય ફરિયાદ છે. જ્યારે ખોરાક બે દાંત વચ્ચે અથવા દાંત અને પેઢાની વચ્ચે ફસાઈ જાય છે. ત્યારે તે દર્દી માટે સતત મુશ્કેલી બની જાય છે. તે ડેન્ટલ કેરીઝ (દાંતના અસ્થિક્ષય) અને પેઢાના રોગોની રચના તરફ દોરી જાય છે. જેથી કરીને, બે દાંત વચ્ચેની જગ્યા સાફ કરવી મહત્વપૂર્ણ છે. ડેન્ટલ ફલોસ, ઈન્ટરડેન્ટલ બ્રશ, વોટર ફલોસર વગેરે ઘણી સહાય બજારમાં ઉપલબ્ધ છે.
ડેન્ટલ ફલોસઃ ડેન્ટલફલોસની ઘણી જાતો બજારમાં ઉપલબ્ધ છે. તમારા પિરિઓડોન્ટિસ્ટ અથવા દંત ચિકિત્સકની સલાહના આધારે, તમને લાગુ પડતુ યોગ્ય ડેન્ટલફલોસ પસંદ કરો.
ડેન્ટલ ફલોસ સંબંધિત કેટલીક મહત્વપૂર્ણ સૂચનાઓઃ
પ્રથમ થોડી વાર ફલોસ કરતી વખતે અરીસાની સામે ઉભા રહો.
ઉપયોગ પહેલા અને પછી ટૂથબ્રશની બ્રશીંગ સપાટીને યોગ્ય રીતે ધોઈ લો.
તમાર દાંતએ અરીસાની સામે સારા પ્રકાશ વાડી જગ્યાએ સાચી પઘ્ધતિથી બ્રશ કરો.
ઉપયોગ કર્યા પછી ટૂથબ્રશને સીધી સ્થિતિમાં, સૂકી જગ્યાએ સંગ્રહીત કરો.
ટૂથબ્રશ ધારકને સાફ રાખો.
પરિવારના સભ્યો સાથે અથવા જીવનસાથીઓ વચ્ચે ટૂથબ્રશની અદલાબદલી કરશો નહીં.
અદલાબદલી અટકાવવા માટે કલર કોડિંગનો ઉપયોગ કરવો અથવા ટૂથબ્રશ પર નામો લખો.
જ્યારે તમે પ્રથમ વખત બ્રિસ્ટલની સ્થિતિમાં ફેરફાર જોવો, ત્યારે જ ટૂથબ્રશ બદલો નહિતર દર ૨-૩ મહિનામાં ટૂથબ્રશ ફરજિયાત બદલો.
ટૂથબ્રશ ચાવશો નહીં.
ઈલેક્ટ્રિક (પાવર)/બેટરી સંચાલિત ટૂથ બ્રશઃ
આ ટૂથબ્રશ સામાન્ય રીતે ઓર્થોડોન્ટિક સારવાર હેઠળના દર્દીઓ માટે, વૃદ્ધાવસ્થાના દર્દીઓ માટે, શારીરિક રીતે દિવ્યાંગ દર્દીઓ અને હોસ્પિટલમાં દાખલ દર્દીઓ દ્વારા ઉપયોગમાં લેવાય છે.
ઈલેક્ટ્રિક (પાવર)/બેટરી સંચાલિત ટૂથ બ્રશ સંબંધિત કેટલીક મહત્વપૂર્ણ સૂચનાઓઃ
ટૂથબ્રશની પીંછીઓ છેલ્લા દાંતની સપાટી પર મૂકો અને પછી ટૂથબ્રશ ઓન પર સ્વિચ કરો.
એકવાર સોજો ઓછો થઈ જાય પછી, બે દાંત વચ્ચેનું કદ વધતુ લાગે છે. પછી તમે બ્રશના મોટા કદનો ઉપયોગ કરી શકો છો.
તે પાતળા ફિલામેન્ટ અથવા રબરનું બનેલું હોઈ શકે છે.
તમારા બે દાંત વચ્ચેની જગ્યાના આધારે સહાય પસંદ કરો.
Wooden sticks (લાકડાની લાકડીઓ) અથવા ટૂથપીકસઃ ટૂથપીકસ સામાન્ય રીતે ભારતીય રેસ્ટોરામાં સરળતાથી ઉપલબ્ધ હોય છે અને લોકો તેનો ઉપયોગ બેઘ્યાનપણે કરીએ છીએ કારણ કે તે મફત છે! યાદ રાખો, જો તમને તેની જરૂર હોય તો જ તેનો ઉપયોગ કરો.
તેમને પુશ-પુલ મોશનમાં ઉપયોગ કરો.
માત્ર એક જ વાર ઉપયોગ કરો અને પછી તેને ફેંકી દો.
જ્યારે તમારી પાસે પુષ્કળ ફ્રીટાઈમ હોય ત્યારે જ તેનો ઉપયોગ કરો!
લૂપ બનાવો અથવા ફલોસના બંને ભાગને તમારી બંને હાથની વચ્ચેની આંગળીઓ પર બાંધીને તેને મજબૂત રીતે પકડી રાખો.
ફલોસને દાંતની આજુબાજુ નઞસ્ત્ર આકારમાં ખેંચો, દાંતની બાજુની સપાટીની સામે નિશ્ચિતપણે દબાવો અને કાળજીપૂર્વક ફલોસને પેઢાની નીચેથી પસાર થવા દો, ફરી એકવાર સોઈંગ મૂવમેન્ટ (કરવતની હિલચાલની જેમ)સાથે.
દાંતની વચ્ચેથી ફલોસને દૂર કરતી વખતે, ફરી એકવાર કરવતની હિલચાલ સાથે દૂર કરો, અને મોંમાંની અન્ય બધી જગ્યાએ માટે આ પ્રક્રિયાને પુનરાવર્તિત કરો. દરેક અલગ જગ્યા માટે ફલોસના સ્વચ્છ ભાગનો ઉપયોગ કરો.
જો શરૂઆતમાં તમારા પેઢામાં થોડું લોહી નીકળતુ હોય તો ચિંતા કરશો. નહીં. ફલોસનો ઘણી વખત ઉપયોગ કર્યા પછી આ રક્તસ્ત્રાવ બંધ થઈ જશે. છોડો નહી!
ઈન્ટરડેન્ટલ બ્રશઃ બે દાંત વચ્ચેનો વિસ્તાર સાફ કરવા માટે વપરાય છે.
ટૂથપેસ્ટ વિના તેનો ઉપયોગ કરો
તેની પીંછીઓ વિવિધ કદમાં ઉપલબ્ધ છે. તમે તમાર દાંત વચ્ચેની જગ્યાના કદના આધારે તેમને પસંદ કરી શકો છો.
તમારા પિરિઓડોન્ટિસ્ટ અથવા દંત ચિકિત્સકની સલાહના આધારે, તમને લાગુ પડતુ યોગ્ય કદ પસંદ કરો.
જો શરૂઆતમાં તમારા પેઢામાં થોડું લોહી નીકળતુ હોય તો ચિંતા કરશો નહીં. ઈન્ટરડેન્ટલ બ્રશનો ઘણી વખત ઉપયોગ કર્યા પછી આ રક્તસ્ત્રાવ બંધ થઈ જશે. છોડો નહી!
વોટર ફલોસરઃ આ ઉત્પાદનોના ઉપયોગ કરવાનુ શરૂ કરતા પહેલા, ઉત્પાદકની સૂચનાઓ વાંચો
હુંફાળા પાણીનો ઉપયોગ કરો
વોટર ફલોસરનો ગમલાઈન પર લંબ પર રાખો.
તમારા નાક દ્વારા શાંતિથી શ્વાસ લો. સિંક પર ઝુકાવો, અને તમારા હોઠને સ્પ્લેલિંગ અટકાવવા માટે પૂરતા પ્રમાણમાં બંધ કરો, મોંમાંથી સિંકમાં પાણી પડવા દો.
છેલ્લા દાંતથી શરૂ કરો અને પાછળની દિશામાંથી આગળ વધો.
ઉપયોગ કર્યા પછી વોટર ફલોસરમાં બાકી રહેલું પાણી ખાલી કરો. બેક્ટેરિયાના વિકાસને ટાળવા માટે સારી રીતે સુકાવો.
વોટર ફલોસરને સાફ કરતા પહેલા તેને અનપ્લગ કરવાની ખાતરી કરો.
જીભ કલીનર્સ-જીભ સ્ક્રેપર-ઉલિયુઃ જીભને સાફ ન કરવામાં આવે તો મોંની સફાઈ અધૂરી રહે છે. સામાન્ય રીતે, જીભ સાફ કરવા માટે જીભ કલીનર્સનો (ઉલિયુનો)ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. તે પ્લાસ્ટિક અને મેટલમાં ઉપલબ્ધ છે.
મોઢાના સુક્ષ્મસજીવો જે અસ્થિર સલ્ફર સંયોજકો (Volatile Sulfer Compounds (VSC))ઉત્પન્ન કરે છે તે જીભના ફિલિફોર્મ પેપિલીમાં સ્થિત રહે છે. તે મોંમાંથી દુર્ગંધ ઉત્પન્ન કરે છે. તેથી જીભ સ્ક્રેપરનો ઉપયોગ કરીને જીભ સાફ કરવી ખૂબજ મહત્વપૂર્ણ છે. જીભના સૌથી પાછળના ભાગ પર જીભ સ્ક્રેપરને રાખો અને તેને જીભની ટોચ તરફ ખસેડો. તેને ૨-૩ વખત અથવા જીભ સાફ ન થાય ત્યાં સુધી પુનરાવર્તન કરો. તેથી તે સાચું કહ્યું છે, મુખની સ્વચ્છતા અને શરિરની સ્વચ્છતા.
ડો. વિરાજ કરણ દાવડા
